فهرست مطالب

   عنوان                                                   صفحه       

 تقدير و تشكر                                                2

چكيده                                                          3

كليد وا‍‍‍‍‍‍ژه ها                                                  4

مقدمه                                                         4

اهداف پژوهش                                             6

مباني نظري و پيشينه                                 6

تعريف ارزشيابي                                         6

ارزشيابي كيفي (توصيفي)                         7

اهداف ارزشيابي كيفي                               7

ضرورت ارزشيابي كيفي                             9

اصول ارزشيابي توصيفي                           11

ويژگي هاي ارزشيابي کیفی                      12

برخي شيوه هاي ارزشيابي كيفي             14

ابزار و روش هاي جمع آوري اطلاعات در ارزشيابي كيفي                                                       19

آزمون هاي عملكردي                                 21

گزارش پيشرفت تحصيلي                           25

بازخورد كيفي                                            26

بحث و نتيجه گيري                                     27

فهرست منابع و مأخذ                                 29

به نام خداوند جان و خرد                 كزين برتر انديشه برنگذرد

 خدايا زبانها قاصر است از رسيدن به ثناي تو آنطور كه شايسته جلال تو است و عقلها عاجز است از ادراك  كنه جمالت و ديده ها تارو بي فروغ ماند از نظر كردن به سوي انوار ذاتت و قرار ندادي براي خلق خود راهي به سوي شناسائيت جز به اظهار عجز از شناسائيت خدايا پس ما را از كساني قرار ده كه درختهاي شوق بسوي تو در بوستانهاي سينه شان ريشه محكم كرده و سوز محبت سراسر دلتان را فرا گرفته پس آنها به آشيانه هاي انديشه جاي گيرند و در چمنزارهاي قرب به تو و مكاشفه مي چرند و از حوضه هاي محبت به جاي ملاطفت (آب حيات ) بنوشند و در كنار نهر هاي صفا وارد گشته اند در حالي كه پرده ازپيش ديدگانشان برداشته شده و در تاريكي شبهه و ترديد از صفحه عقايد و نهادشان زائل گشته و يكسره شك و ريب از دلها ودرونشان بيرون رفته و دريچه هاي سينه شان بواسطه ي استوار شدن معرفت بازگشته و همتهاشان براي پيشي گرفتن درخوشبختي در اثر پارسايي بلند گرديده و نوشيدنيها شان در چشمه ي كردار شيرين و گوارا شده و درونشان در محفل انس با تو پاكيزه گشته و راهشان در جاهاي هولناك امن گشته و به واسطه ي رسيدن به مقصود و نائل شدن به آرزوهاي خويش قراري يافته و سوداگري ايشان بواسطه ي فروختن دنيا به آخرت كاملاً سودمند گشته است .

خدايا چه اندازه لذيذ است ياد تو در دلها كه بوسيله ي الهام خطور كند و چقدر شيرين است سير بسوي تو با مركب انديشه ها كه در راهاي غيب صورت مي گيرد و چقدر گوارا است طعم دوستي تو و چه شيرين است شربت قرب تو

پس اي خدا ما را از راندن و دور كردنت پناه ده و قرارمان از مخصوص ترين عارفانت وازشايسته ترين بندگانت و راستگوترين فرمانبردارانت و خالص ترين پرستش كنندگانت اي بزرگ و بزرگوار و اي با كرامت اي عطا بخش به رحمت و احسانت اي مهربانترين مهربانان(الهي قمشه اي ، 1384، ص156)

                                                                                                     

چكيده :

 پژوهش حاضر به منظور بررسي روشهاي سنجش در ارزشيابي كيفي انجام شده است.

اطلاعات مورد نياز پژوهش از طريق تحقيق كتابخانه اي جمع آوري گرديده است .

در اين مقاله، ضمن معرفي ارزشيابي توصيفي – كيفي و ضرورت آن ،درباره ي تغييرو تحول هاي ايجاد شده در نظام ارزشيابي توسط اين طرح بحث مي شود.

همچنين در اين مقاله ، ضمن بيان ويژگي هاي طرح ارزشيابي توصيفي ، به موفقيت هايي كه اجراي اين طرح به همراه داشته است ، اشاره شده است.

در قسمت پاياني مقاله ، ضمن بيان ابزار و روشهاي سنجش در ارزشيابي توصيفي به معرفي برخي از روشهاي سنجش در امر ارزشيابي توصيفي پرداخته كه از جمله اين موارد مي توان به برگ ثبت مشاهدات، آزمون عملكردي ، پوشه كار، چك ليست و..........اشاره كرد

 كليد واژه ها :ارزشيابي – ارزشيابي پيشرفت تحصيلي –ارزشيابي سنتي –كيفيت – ارزشيابي كيفي (توصيفي)

 مقدمه

در سالها و دهه هاي اخير تغيير و تحولات علاوه بر سياست واقتصاد ،تأثير شگرفي بر بنا هاي فرهنگي و اجتماعي جوامع نهاده است. بطوريكه هريك از ما ، خواسته يا ناخواسته دخيل و نظاره گر اين تغييرات بوده ايم . و اين نشان دهنده اصل اجتناب ناپذير حيات ما يعني تغييير و تحول و ضرورت انعطاف در برابر تغييرات مي باشد .

اگر وجود تغييرات و حركت در جهان پذيرفته شود. به تبع آن همواره اهداف و ساير بخش هاي آموزش وپرورش نيز نظير ديگر موارد بايد متغيير باشند. ضرورت هاي اجتماعي و فرهنگي نوين عصر اطلاعات و ارتباطات ، لزوم آمادگي هاي متناسب با نيازهاي قرن حاضر، تقاضاهاي عمومي براي آموزش و پرورش مادام العمر ، مطالعه و تحقيق مداوم براي ايجاد تغييرات هوشمندانه ، منطقي و عقلاني درراستاي مصلحت ومنفعت نوع بشر و حيات آدمي در نظام آموزش و پرورش را ضروري ساخته است .

مقاومت در برابر تغييرات و طرفداري ازثبات در آموزش و پرورش به معني ناديده گرفتن جهان شناسي فلسفي ، گسترش دانش و مهارت هاي رو به رشد بشر و عدم تمايل به رفع مشكلات و نقص هاي موجود در يافته هاي بشر مي باشد كه البته دور انديشي و عاقبت نگري ما را از مقاومت هاي بي جا و نابخردانه بر حذر مي دارد.

ازسوي ديگر تنها پذيرفتن ضرورت تغييرات كافي نيست ،زيرا اگر بپذيريم حركت نشانه زنده بودن است، مي بايست هر گام جديد را در مناسب ترين نقطه اي كه مبتني بر تجربيات گذشته و تحليل درست از آينده باشد ، نهاد و محدوديت هاي زماني گذشته و چالش هاي آينده را مد نظر قرار داد.

ياد گيري و آموختن مستمر و با دوام زمينه بروز تغييرات پايدار را فراهم مي سازد . ياد گيري پويا ، سودمند، جهت دار، كاربردي و اثربخش، خواه از طريق نظام رسمي آموزش –يادگيري باشد ، خواه از طريق نظامها و روشهاي غير رسمي و مدون ، اصل و اساس آموختن مستمر است و انعطاف در مقابل آنچه نمي دانيم ، كه مردمان دشمن آنند كه نمي دانند (امير مومنان).

آمادگي براي تغييير مستلزم آموزش و يادگيري است. ولي آيا تنها آموزش و يادگيري بايستي متحول شوند ؟! اگر آموزش نظام است، پس بايد همه اجزا تغيير يابند و يكي از آنها سنجش و ارزشيابي است . اصلاح و بهبود نظام سنجش و ارزشيابي تحصيلي در سال هاي اخير مورد توجه وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته و اقدامات چشمگيري در اين زمينه به عمل آمده است و مسائل و معضلات واقعي زندگي روزمره و تدريس و سنجش ، سر لوحه كار و شعار اصلاح گران نظام آموزشي شده و آموزش ، ارزشيابي و زندگي اجزاءجدايي ناپذير يكديگر و حلقه هاي يك زنجيره يكپارچه و متحد گرديده اند. بطوريكه آيين نامه ارزشيابي تحصيلي ، نحوه ي اجراي آن در مدارس ، اختيارات معلمان ، نقش مديران و حتي نقش والدين را تحت تأثير قرار داده است.

پيش از اين ،فعاليت معلمان اغلب در جهت تعيين ميزان موفقيت فراگيران در يادگيري مطالب درسي بوده است؛ در حاليكه در ارزشيابي جديد كه با عنوان ارزشيابي كيفي مطرح است ، بر ارزشيابي هاي تكويني و غير تكويني به صورت مداوم ، تغيير مقياس فاصله اي 20-0 به مقياس ترتيبي و در طول سال تحصيلي براي هر دانش آموز تأكيد مي شود.

وتوجه بيشتر به تفكر و احساس و نه كسب دانش است . درديدگاه نوين ارزشيابي رفتار آدمي از طرح رشد موجود زنده پيروي مي كند و يادگيري يك فرايند رشد و نتيجه بصيرت وتشخيص بوده وحقايق و مهارت ها در رابطه با فعاليت هاي با معنا متشكل از اجزاي مرتبط

آموخته مي شود . در نتيجه ارزشيابي نيز در جهت تقويت قواي تفكر ، خلاقيت و تفكر انتقادي، توجه به عواطف و هوش هيجاني و....انجام مي شود . ارزشيابي كيفي به دانش آموز به ديده حرمت نگريسته ، حافظه  مداري و حفظ كردن صرف مطالب درسي از سوي دانش آموز رنگ مي بازد و شاگرد را بر مي انگيزد تا بياموزد كه چگونه ياد بگيرد و از مشكلات ارزشيابي سنتي و كمي از قبيل اضطراب ، تنش ها ، ناكامي ، هراس و خلاصه شرايط تنش آور و آزار دهنده اي كه موجب ايجاد نگرش منفي به تحصيل علم مي گردد كاسته و به گفته بسياري از صاحب نظران اجراي ارزشيابي كيفي با توجه به تفاوتهاي اساسي آن با انواع ارزشيابي كمي در رشد ، بالندگي و شكوفايي استعداد آنها مؤثر است .

با توجه به اين امر ازسال تحصيلي 1382 در وزارت آموزش و پرورش طرح ارزشيابي كيفي به اجرا گذاشته شده است . با اين هدف كه اين فرايند موجب بهبود كيفيت ياددهي – يادگيري،حذف حاكميت مطلق امتحانات پاياني در سرنوشت تحصيلي دانش آموزان افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي-يادگيري گردد.

اهداف پژوهش:

اين تحقيق در صدد است كه به بيان روشهاي سنجش در ارزشيابي توصيفي –كيفي بپردازد . در واقع اهداف كلي اين تحقيق عبارتند از :

-         بررسي و مطالعه ي روشهاي سنجش در ارزشيابي توصيفي –كيفي.

-         ارائه پيشنهاد هائي بر اساس تحقيق حاضر به معلمان و كارشناسان نظام تعليم و تربيت.

 مباني نظري و پيشينه

تعريف ارزشيابي ¹

در منابع مختلف تعاريف متعددي از واژه ارزشيابي شده است با ذكر تعدادي از تعاريف موجود تلاش مي شود تا به يك تعريف جامع مورد توافق كه در اين مقاله مورد نظر خواهد بود ، دست بيابيم .

-         ارزشيابي ، فرايندي است كه از طريق آن درباره ارزش ، مطلوبيت ، مؤثر بودن و يا كفايت چيزي طبق ملاك ها و مقاصد معين ، قضاوت و داوري مي شود .

-         ارزشيابي ، وسيله اي است جهت تعيين ميزان موفقيت برنامه در رسيدن هدف هاي آموزشي مطلوب

-         ارزشيابي يعني جمع آوري و استفاده از اطلاعات جهت تصميم گيري در مورد يك برنامه آموزشي

-         ارزشيابي عبارت است از دادن ارزش به آنچه سنجيده شده بر مبناي ملاك و معيار خارجي

-         ارزشيابي يعني عملي كه به وسيله آن درباره يك رويداد ، يك فرد يا يك شيء بر اساس يك يا چند معيار قضاوت مي شود .

-         ارزشيابي ، فرايند جمع آوري و تفسير نظام دار شواهدي است كه در نهايت به قضاوت ارزشي با چشم داشت به اقدامي معين بيانجامد .

-         ارزشيابي فرايندي است كه در آن سطوح يادگيري تعيين مي شود. اطلاعات مناسب انتخاب ، تحليل و گزارش مي شود . تا بر اساس آنها مديريت بتواند تصميم هاي مناسب را اتخاذ كند.

   با نگاهي دقيق به تعاريف و مفاهيم ارزشيابي مي توان تعريف زير را به عنوان يك تعريف جامع معرفي نمود.

 ¨     ارزشيابي ، فرايند جمع آوري اطلاعات ، مقايسه با معيارهاي معين ، تجزيه و  تحليل داده ها و نهايتاً تصميم گيري و قضاوت است.

 ¹.Evaluation

 ارزشيابي توصيفي-كيفي

 منظور از ارزشيابي توصيفي –كيفي رويكردي است كه به وسيله ي آن معلم تغييرات ايجاد شده در دانش آموز را با استفاده از ابزارهاي مختلف ارزشيابي مانند چك ليست ، مشاهده ، پوشه كار ، مصاحبه ،آزمون هاي عملكردي و.....بررسي كرده و به صورت مشروح بر اساس شاخص هاي پيشرفت و با اهداف از پيش تعيين شده به اطلاع دانش آموز و والدين آن ها مي رساند.

 اهداف ارزشيابي توصيفي :

ارزشيابي توصيفي نگاهي جديدي به مقوله ارزشيابي تحصيلي دارد و اهداف اساسي اين طرح به شرح زير است:

¨     بهبود كيفيت فرايند ياددهي –يادگيري.

¨     فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف فرهنگ بيست گرايي .

¨     تأكيد بر اهداف آموزش و پرورش ، از طريق توجه به فرايند يادگيري به جاي تأكيد بر محتواي كتابها.

¨     فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف حاكميت مطلق امتحانات پاياني در تعيين سرنوشت تحصيلي دانش آموزان .

¨     افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي- يادگيري يا كاهش فشارهاي رواني ناشي از نظام ارزشيابي موجود.(بني اسدي،7:1384)

 بهبود كيفيت فرآيند ياددهي-يادگيري

 انسان درتمام ابعاد وزمينه ها همواره  در حال يادگيري است بهتر زيستن را مي آموزد و به مفاهيم و مطالب جديد دست مي يابد. معلم فردي است كه با يادگيري دانش آموزان سركار دارد .و يادگيري درسازگاري فرد با محيط مؤثر است.

يادگيري تمام دانش آموزان بر اساس توانائيهاي آنان است ودانش آموزان ،كم . بيش قادر به يادگيري در زمينه هاي متعددي هستند . رشد كافي ،انگيزه ،تمرين ، ارتباط مطالب با يكديگر ،احساس موفقيت و كاربرد درست و به موقع تشويق و همكاري والدين در بهبود و افزايش يادگيري مؤثرند.

در روند كار ارزشيابي توصيفي افزايش درگيري دانش آموز با تكاليف دوام و پايداري يادگيري را افزايش داده است.

در اين طرح علاقه و انگيزه به يادگيري در دانش آموزان به وضوح  افزايش  يافته است و فرصت يادگيري از طريق مشاركت والدين در امر ياددهي- يادگيري  نيز بيشتر شده است .

تكاليف ارائه شده در اين طرح به اهداف گوناگون درحيطه هاي غير شناختي نيز توجه مي كند . در اين طرح مدرسه مي تواند اجتماعي شدن كودك را تسريع كرده و سبب گسترش روابط از با ديگران خواهد شد.

 فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف فرهنگ بيست گرايي:

 کودكان دبستاني از اينكه مبادا بدليل نمره كم مورد توجه و محبت والدين و معلمان و همبازيهاي خود قرار نگيرد ، پيوسته مضطرب و نگران مي شوند . به همين جهت براي جلب توجه آنان سعي دارند هميشه موفق به كسب نمره بيست شوند. اين مورد در رفتار والدين اين دانش آموزان نيز مشهود است.

اين روش ارزشيابي موفق شده است حساسيت والدين و دانش آموزان را كاهش دهد و به وسيله مفاهيم (ب) بالاتر از حد انتظار (د) در حد انتظار(ن) نزديك به انتظار (1)احتياج به تلاش بيشتر ، بازخورد توصيفي به دانش آموزان و والدين درباره ي وضعيت تحصيلي و تربيتي دانش آموزان ارائه مي شود.

 تأكيد بر اهداف آموزش و پرورش به فرآيند يادگيري:

 تكاليف در ارزشيابي توصيفي يكنواخت نيست و بسيار متنوع است ميزان خستگي دانش آموز از كار كمتر است و يادگيري با سرعت بيشتري به وقوع مي پيوندد ودر اين روش درمقابل جريان يادگيري در هر مرحله ،معلم توصيه هاي مكتوب و شفاهي (كيفي) را به دانش آموز ارائه مي دهد ودر اين مورد سبب مي گردد فرصت لازم براي رفع هر گونه كاستي نيز براي او فراهم گردد. با توجه به موارد ياد شده دانش آموز در حالي كه هيچ ناراحتي وتنشي را نديده است متوجه اشتباهات خود گرديده و با رفع آنها سعي در بهبود روند آموزش دارد.

كاربرد پوشه كار،برگ ثبت مشاهدات ،سياهه رفتار و ارزشيابي عملكرد از جمله ابزارهاي متفاوت و متنوعي هستند كه به سنجش توصيفي جريان يادگيري مي پردازند . اين مورد خود از محاسن اين روش محسوب مي شود چون دانش آموز اشتياق لازم جهت انجام تكاليف يكنواخت و تكراري را ندارند و با ايجاد تنوع در تكاليف شوق به انجام آن نيز در آنان روز به روز افزايش مي يابد .

فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف حاكميت مطلق امتحانات پاياني درتعيين سرنوشت تحصيلي دانش آموز:

ارزشيابي پاياني كه معمولاً در مدارس در پايان هر دوره آموزشي انجام مي شود معلم با استفاده از آن ، آنچه را دانش آموزان در طول يك دوره آموزشي اندازه گيري مي شود.

دانش آموزان و خانواده ها با ارزشيابي پاياني بدين صورت معمولاً با اضطراب فراواني روبه رو مي شوند.

فعاليت هاي دانش آموزان در طول دوره ي آموزشي در اين مورد مد نظر قرار نمي گيرد  وملاك بيشتر ارزشيابي پاياني است كه سرنوشت تحصيلي دانش آموز را تعيين مي نمايد.

با اجراي اين طرح ارزنده نقش ارزشيابي پاياني تغيير يافته است و اهميت بيشتري به ارزشيابي مستمر داده شده است . از محاسن اين روش در اين مورد مي توان به گسترش اختيارات معلم و شوراي مدرسه در مورد ارتقاء دانش آموز به پايه بالاتر اشاره نمود كه باالطبع با اجراي اين روش شاهد كاهش ميزان مردودي در بين دانش آموزان در اين دوره نيز خواهيم بود.

افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي –يادگيري

در عصرو فضايي كه نقش معلم از انتقال دهنده به تسهيل كننده و روشنگر تغيير يافته و فراگير ، جستجوگر ، سازنده، خود رهبر، خلاق وتصميم گيرنده است . ما شاهد كاهش اضطراب و تنش ناشي از شركت در امتحانات پاياني و مكرر بوده ايم چون به دليل تكرار فراوان ارزشيابي هاي متنوع اين كار امري عادي و حتي دوست داشتني براي دانش آموز محسوب مي شود.

بدليل حذف نمرات،فشار والدين نيز براي كسب نمره اي مثل بيست از بين رفته است و دانش آموز با اطمينان خاطر كامل در كلاس درس حاضر مي شود زمانيكه از نمره براي تعيين موفقيت دانش آموزان استفاده مي شود رابطه عاطفي بين معلم و دانش آموز نيز خدشه دار مي شد در صورتيكه در دانش آموزان شاهد كاهش اين نمرات بوديم ارتباط عاطفي بين او ومعلم نيز روز به روز كمرنگ تر مي شد و يا شايد اين ارتباط اصلاً دوستانه نبود با تغيير اين روش ارتباط عاطفي شديدي بين معلم و دانش آموزي حاكم است دانش آموز معلم را دوست و همراه خود مي داند و همين مورد سبب افزايش علاقه دانش آموز به معلم و درس و مدرسه شده است.

در شرايط يادگيري گذشته رقابت هاي ناسالمي بين دانش آموزان حاكم بود و حتي دخالت و تنش هاي خانوادگي را نيز در برداشت اما درحال حاضر با اجراي اين روش رقابت مناسب و سالمي بين دانش آموزان وجود دارد و دانش آموز در حاليكه تلاش فراواني براي كسب شرايط بهتر در يادگيري مفاهيم از خود نشان ميدهد. دانش آموز ديگري را سد راه خود نمي داند.متاسفانه در مدارس ما شاهد پديده اي به نام تقلب در بين دانش آموزان بوده ايم اما با اجراي اين طرح اين مورد نيز حذف شده است دانش آموز تلاش مي كند بيشتر بداند ، و نيز حس همكاري و تعاون او در اجراي نقش سازنده اش در گروه تقويت مي شود(عندليب خواه ،1383-1382 )

 ضرورت ارزشيابي توصيفي

حركتي اصولي و ارزشمند است كه بسترساز تحول ، پويايي و آفت زدايي در نظام آموزش و پرورش كشور محسوب مي شود ،تغيير نظام ارزشيابي از مقياس كمي به مقياس توصيفي است.

از ضرورت هاي تحول در نظام ارزشيابي موارد ذيل را به عنوان نمونه ميتوان برشمرد:

¯   تفاوتهاي فردي كه بعنوان يك اصل در نظام تعليم و تربيت مي بايست مورد توجه باشد، در نظام ارزشيابي فعلي چندان مورد  عنايت نيست و معلمان علي رغم داشتن دانش و اعتقاد لازم ،نا گزيرند تفاوتها را ناديده گرفته و با همه ي دانش آموزان خود با روش تدريس ،ارائه تكاليف و ارزشيابي يكسان ،برخورد نمايد

¯   اگردرنظام تعليم و تربيت كشور رشد همه جانبه ي دانش آموزان در ابعاد مختلف ديني ،اجتماعي،سياسي ،عاطفي و....واز جمله رشد علمي مورد انتظار است ،بايد پذيرفت كه در نظام ارزشيابي فعلي صرفاً رشد علمي دانش آموزان مورد سنجش قرار مي گيرد و علي رغم ميل باطني معلمان ،مديران و ....،ابعاد ديگر رشد دانش آموزان  چندان مورد توجه نبوده و تحت الشعاع جنبه رشد علمي قرار مي گيرد .

¯   اگر بپذيريم كه يادگيري عبارت است از تغيير در رفتار و آنهم تغييري پايدار ،بايد پذيرفت كه نظام ارزشيابي فعلي قادر به سنجش ميزان ياد گيزي دانش آموزان نيست و صرفاًسطح دانش فراگيران كه مبتني بر محفوظات است مورد ارزشيابي قرار مي گيرد . در  نتيجه اين شيوه ي ارزشيابي باعث مي شود كه معلمان علي رغم ميل باطني تدابيري بيانديشند و تلاش نمايند تا دانش آموزان هر چه بيشتر مطالب را حفظ نمايند

¯   يكي از نيازهاي اساسي انسان به عنوان موجود اجتماعي ، زندگي كردن در جمع است و يكي از ضرورت هاي زند گي كردن در جمع داشتن روحيه و مهارتهاي تعاون و مشاركت مي باشد .اگر بپذيريم كه بسياري از رفتارهاي اجتماعي افراد جامعه در مدرسه پايه ريزي ميشود، بايد اذعان داشت كه نظام ارزشيابي فعلي نه تنها كمكي به ايجاد و تقويت روحيه تعاون ،مشاركت و كار گروهي نمي كند .بلكه دانش آموزان را به سمت فردگروهي و توجه صرف به هويت فردي مي دهد .

¯   پرورش روحيه ي رفاقت در بين دانش آموزان يكي از ضرورتهاي است كه در نظام تعليم وتربيت بايد به آن توجه شود، چرا كه دوستي و صميميت در دوران دانش آموزي مبنا و زمينه ساز الفت و صميميت در بزرگسالي و پويايي و شادابي جامعه خواهد بود.بنظر ميرسد فضاي رقابتي ناشي از نظام ارزشيابي فعلي نه تنها موجبات دوستي و تفاهم را دربين دانش آموزان فراهم نمي آورد ، بلكه صفاتي چون حسادت ،خشم ،تنفروبدبيني را در بين آنها رواج ميدهد.

¯   نگراني و دلواپسي اولياء دانش آموزان در رابطه با نمرات فرزندان خود يكي ديگر از پيامدهاي ارزشيابي به شيوه فعلي است. اولياء ،عملكرد يا به عبارتي موفقيت مدارس را بيشتر بر اساس وضعيت تحصيلي فرزندان خود آنهم از طريق نمره هايش مي سنجند . در اين صورت كيفيت در آموزش و پرورش چندان مد نظر نخواهد بود و ارزش گذاريها و قضاوتهاي اولياء در مورد عملكرد مدارس ، مديران ، معلمان و...بيشتر با شاخصها و مقياسها ي كمي صورت ميگيرد.

¯   امروزه ديگر نقش معلم صرفاً انتقال معلومات نيست ، با فاصله گرفتن از شيوه هاي معلم محوري ، انتظار آن است كه معلمان به عنوان رهبران آموزشي و پرورشي شرايطي را فراهم آورند كه دانش آموزان ياد بگيرند چگونه تحقيق كنند، كشف كنند و به معناي واقعي بياموزند. لذا در اين رويكرد ،مشاركت دانش آموزان در فرايند ياد دهي –يادگيري امري ضروري واجتناب ناپذيراست ، بنظر ميرسد نظام ارزشيابي كمي ، معلم را در شرايطي قرار مي دهد كه هر گونه ابتكار،نوآوري ،خلاقيت و تغيير در روشهاي تدريس،ارائه تكليف و ...را از او سلب ميكند ، به طوريكه حتي ادامه تحصيل معلمان نيز نتوانسته است چندان تحولي را در عملكرد آنها ايجاد كند، درواقع نظام ارزشيابي و به تبع آن روشهاي تدريس فعلي به گونه اي است كه معلم نمي تواند دانش و علومي كه در زمان تحصيل كسب كرده است را در مرحله عمل به كار بسته و به ظهور برساند

¯   بنظر مي رسد نظام ارزشيابي فعلي و فضاي رقابتي حاصل از آن زمينه ساز بسياري از اختلالات وناهنجاريهاي عاطفي و رواني و رفتاري در بين دانش آموزان از جمله ترس ، اضطراب، افسردگي، پرخاشگري ،يأس ونا اميدي ، كاهش عزت نفس واعتماد به نفس و ...خواهد بود.(نيري،1382)

 اصول ارزشيابي توصيفي

اين طرح باعنايت به اصولي كه ناشي از مباني فلسفي و روانشناختي ، اهداف طرح و آسيب شناسي وضع موجود است ، شكل گرفته كه عبارتند از:

¯    توجه همه جانبه به ابعاد مختلف شخصيت دانش آموزان :چند جانبه گرايي.

¯   توجه به فرايند رشد و پيشرفت دانش آموزان :فرايند گرايي وپوياي.

¯    توجه به بازخورد توصيفي سازنده: بازخوردگرايي، توصيف گرايي.

¯    توجه به روشهاي مختلف جمع آوري اطلاعات: كثرت گرايي.

¯    توجه به انتظارات واقعي از دانش آموزان : عمكردگرايي.

 ويژگي ارزشيابي كيفي:

1-وجود تنوع ابزار ارزشيابي (راهكار مناسبي براي كاهش افت تحصيلي)

2-توانايي لازم براي يادگيري مادام العمر

3-ارائه بازخورد به منظور پيشبرد يادگيري

4-بهره گيري از يافته هاي جديد تدريس و ارزشيابي كيفي براي گسترش راهبردهاي ياددهي-يادگيري

5-توجه به اصل مشاركت و فعاليت هاي گروهي

6-مقايسه دانش آموز با عملكرد قبلي خودش

7-ايجاد فرصت براي رشد و خلاقيت

8-كاهش اضطراب و رقابت در بين دانش آموزان

9-تغيير در نحوه قضاوت درباره عملكرد دانش آموزان وارتقاء تحصيلي دانش آموزان

10-توجه به ارزشيابي مستمر و فرايند تعامل بيشتر اولياء با مدرسه در زمينه امور تحصيلي دانش آموز

 شباهت ها و تفاوت هاي ارزشيابي كيفي در مقايسه با ديگر انواع ارزشيابي

 شباهت ها:

˜  آزمون پذيري (كتبي –فردي)

˜  وجود مردودي

˜  دارا بودن ارزشيابي آغازين –تشخيصي و مرحله اي

 تفاوتها:

 '       تغيير مقياس فاصله اي (20-0) به مقياس ترتيبي

(در حد انتظار –نزديك به –انتظار – نيازمند به تلاش بيشتر):

درطول ساليان دراز ،نمره 20 بسيارمورد احترام و توجه بوده است و معلمان ما نتايج آزمون ها را بر اساس آن به دانش آموزان و والدين بازخورد داده اند. كه همين امر باعث رقابت نامطلوب شده است . مقياس ها ترتيبي كمتر ايجاد رقابت مي كند ومشكلات نمره هاي كمي را ندارد ؛ زيرا با مقياس هاي ترتيبي كمتر ايجاد رقابت مي كند و مشكلات نمره هاي كمي را ندارد ؛ زيرا با مقياسهاي ترتيبي كمتر ايجاد رقابت مي كند و مشكلات نمره هاي كمي را ندارد ؛ زيرا با مقياسهاي ترتيبي و بازخوردهاي توصيفي دانش آموزان ،ديگر نگران كسب نمره نيستند. ـآنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعاليتهاي يادگيري هستند . والدين نيز از فرزندنشان نمره نمي خواهند و به جاي اينكه از آنان بپرسند امروز چند گرفته اي ؟ مي پرسند امروز چه يادگرفته اي؟تغيير مقياس فاصله اي به مقياس ترتيبي ،يعني حذف يكي از عوامل استرس آور در كلاس درس.

'       تغيير تأكيد از ارزشيابي پاياني به ارزشيابي تكويني

در نظام آموزشي سنتي رايج در كشور ما ، معلمان سعي مي كردند از طريق ارزشيابي پاياني ،نتايج يادگيري دانش آموزان را به شكل نمره گزارش دهند وتوجهي به چگونگي يادگيري و بهبود آن نداشتند . در ارزشيابي توصيفي معلم ،ارزشيابي را در خدمت آموزش قرار مي دهد ؛ به عبارت ديگر تلاش مي كند كه ارزشيابي هاي او به يادگيري بهتر منجر شود وبه همين دليل در فرايند يادگيري ضعف ها و قوتهاي يادگيري دانش آموزان براي برطرف كردن وبهبود بخشيدن بررسي مي شود.

'       تنوع بخشي به ابزارهاي جمع آوري اطلاعات

در شيوه سنتي رايج ، اطلاعات عمدتاً ازطريق آزمونهاي مواد-كاغذي (امتحان)و پرسشهاي كلاسي جمع آوري مي شد . اما در طرح ارزشيابي توصيفي ، ابزارهاي جمع آوري متنوع شده اند وعلاوه بر آزمونهاي مداد-كاغذي و پرسشهاي كلاسي ابزارهاي ديگري مانند پوشه كار ، روشهاي ثبت مشاهده ،تكاليف درسي و ازمونهاي عملكردي نيز مورد استفاده قرار مي گيرند. اساس كار در تنوع بخشي به ابزارها گردآوري اطلاعات از وضعيت يادگيري دانش آموز،واقعي تر  كردن اطلاعات است كه همانند مشاهده كودك در حين فعاليت و بررسي آثار و محصولات يادگيري است.

'       تغيير در ساختار كارنامه

در طرح ارزشيابي توصيفي كارنامه تحصيلي ،"گزارش پيشرفت" نام گرفته است. درگزارش پيشرفت توضيحات مفصل تر و عميق تر به شكل توصيفي درخصوص رشد و پيشرفت دانش آموز به والدين ارائه مي شود . همچنين در اين گزارش تنها به وضعيت درسي صرف توجه نمي شود ، بلكه به ابعاد عاطفي ، جسماني و اجتماعي دانش آموز نيز توجه شده است . توصيه هاي ارائه شده در اين گزارش نيز باعث مي شود كه والدين دريابند كه كودكانشان احتمالاً درچه بخشي از انتظارات آموزشي ، مشكلاتي دارد وبراي بهبود عملكرد تحصيلي فرزندنشان چه بايد بكنند.

'       تغيير در مرجع تصميم گيرنده درباره ارتقاء دانش آموزان

 در نظام سنتي ارزشيابي تحصيلي ،تصميم گيري درباره ارتقاء دانش آموز به نمره هاي پاياني او بستگي دارد. در اين نظام طبق شرايطي كه از پيش تعيين شده است و بر اساس نمره هاي كسب شده مشخص مي شود كه آيا دانش آموز مي تواند به پايه بالاتر ارتقاء يابد، يا اينكه بايد تكرار پايه نمايد. واين تصميم گيري را حتي در سالهاي اخير به عهده رايانه گذاشته اند و رايانه به راحتي مشخص مي كرد كه فردي اجازه ارتقاء دارد يا خير؟!

در الگوي ارزشيابي توصيفي به دليل اينكه اطلاعات جمع آوري شده متنوع و شامل داده هاي كمي و كيفي است . تحليل و تركيب اين داده ها و تصميم هاي آموزشي مبتني بر آن ،از جمله تصميم گيري درباره ارتقاء يا عدم ارتقاء دانش آموزان به عهده معلم و شوراي مدرسه است. در اين الگوي ارزشيابي ، به معلم اختيار تصميم گيري تفويض مي شود؛ زيرا وي لايق ترين فردي است كه مي تواند درباره دانش آموز تصميم بگيرد .

 ' توجه همه جانبه به تمامي جنبه هاي رشد

 در الگوي ارزشيابي توصيفي ، علاوه بر رشد بعد عقلاني دانش آموز ، به جنبه هاي ديگر از رشد ، از جمله بعد اجتماعي ، عاطفي و جسماني نيز توجه شده است. معلم در طول سال با مشاهده رفتار و عملكرد دانش آموز گزارشي را از وضعيت او در حيطه هاي ذكر شده به شكل توصيفي ، ارائه مي دهد. اين گزارش بايد دقيق و حساب شده باشد و به دور از اغراق ، از الفاظ و كلمات مثبت استفاده شود.

دقت در رعايت نكات بهداشتي –كسب عادتهاي مطلوب جسماني-همكاري با ديگران-عمل به قوانين مدرسه- احترام گذاشتن به ديگران- شركت در جلسات و مباحث و گفتگوها از جمله انتظاراتي است كه در الگوي ارزشيابي توصيفي در زمينه توجه به حيطه هاي گوناگون رشد شخصيتي دانش آموز ، مطرح شده است . انتظاراتي كه در نظام سنتي ، كاملاً ناديده انگاشته شده است.

 برخي شيوه هاي ارزشيابي كيفي

 ارزشيابي مستمر

 اين ارزشيابي زماني به اجرا در مي آيد كه فعاليت هاي آموزشي هنوز جريان دارد و يادگيري دانش آموزان در حال تكوين و يا شكل گيري است. هدف اصلي اين ارزشيابي كمك به بهبود امر يادگيري و رفع نواقص آموزشي است . از ويژگيهاي ارزشيابي مستمر اين است كه با فرايند آموزشي به صورت جاري و مستمر تنيده شده و اطلاعات مستند و معتبري در اختيار معلم قرار مي دهد تا مرحله بعدي تدريس خود را طراحي كند.

در ارزشيابي مستمر معلم مي تواند با طرح سوالهاي مناسب در پرورش خلاقيت دانش آموزان نقش به سزايي داشته باشد و با هدايت فعاليتهاي خارج از كلاس در پرورش خلاقيت آنها مؤثر باشد. در اين ارزشيابي معلم قادر مي شود تا از طريق آزمونهاي متناوب ، اطلاعات كافي براي ارزيابي معتبر دانش آموزان جمع آوري كند و دانش آموزان را در فرايند يادگيري خود سهيم سازد و توان خود ارزيابي را در آنان تقويت كند .

ارزشيابي مستمر بايد ميزان پيشرفت تحصيلي دانش آموزان را بدون داوري نهايي نشان دهد و با افزايش اعتماد به نفس و تكريم شخصيت والاي انساني توام باشد، ارزشيابي مستمر بايد همواره پيشرفتهاي فراگيران را برجسته تر نشان دهد.

در نظام مكتب خانه اي معلم به شيوه هاي گوناگون و براي تك تك دانش آموزان تدريس مي كرد . تكاليف نيز بر اساس توان فراگيران تنظيم مي شد و از تك تك دانش آموزان به صورتي متفاوت ارزشيابي به عمل مي آمد . در صورتي كه ، آموزش كنوني ما به صورتي يكنواخت ارائه مي شود . در مدارس اگر هردانش آموز با خودش مقايسه شود رشد خواهد كرد و به توانايي هاي خود واقف شده و از آنچه كه هست لذت مي برد و اين احساس لذت منجر به احساس شادماني از حضور در مدرسه خواهد شد.

ارزشيابي مستمر، ارزشيابي دانش آموز مدار است و معلم به مقايسه وضعيت فعلي و قبلي دانش آموز مي پردازد و چون دانش آموز به عينه مي بيند معلم او را با ديگري مقايسه نمي كند از تشويق مدد مي گيرد و اعتماد به نفس او را تقويت مي كند و تفكر خلاقه اش پرورش مي يابد و نياز به پاداش هاي بيروني به تدريج جاي خود را به انگيزه دروني مي دهد .

ارزشيابي مستمر با فرايند ياددهي-يادگيري جريان و فرايندي دو طرفه است كه در آن يادگيري به معناي تغيير رفتار، از راه تجربه در انسان ايجاد مي شود و مشتمل بر تفكر ، مهارتهاي ذهني، و مهارتهاي فيزيكي است (قورچيان و همكاران 1377) كه يكپارچه ميشود ودر سرتاسر دوره ي آموزش تداوم مي يابد اين نوع ارزشيابي هم به فرايند يادگيري و هم به بازده يا فراورده هاي يادگيري تأكيد دارد.

بنابراين ارزشيابي مستمر ، ارزشيابي هاي پاياني مكرر نيستند كه نتايج يادگيري را بارها و بارها اندازه بگيرند، ارزشيابي هاي مستمر ناظر بر راه يادگيري هستند و نحوه ي رهروان را در اين مسير مشاهده بررسي و اصلاح مي كنند .بنابراين ارزشيابي كيفي و شيوه هاي گوناگون آن موضوعي است كه بايستي به جديت هر چه تمامتر مورد توجه قرار گيرد. در حقيقت ، به نظر مي آيد با توسل به اين شيوه هاي كيفي با اطمينان و صحت بيشتري مي توان تمامي ابعاد دانش آموزان و همچنين تغييروتحولات عميق و باطني آنها را مورد بررسي وقضاوت قرار داد به علاوه به كار گيري اين شيوه ها روش مطمئن تر و قابل اعتمادتري براي ارزيابي ابعاد مختلف و عميق تفكر مثل تفكر انتقادي ،تحليلي ،منطقي و همچنين خلاقيت مي باشد.(خوش خلق،1381)

حقيقت آن است كه به دليل تازگي موضوع ارزشيابي كيفي درحوزه ي تعليم و تربيت جديد چگونگي و ابعاد مختلف آن و همچنين شيوه هاي مناسب براي تحقق آن چندان آشكار و مشخص نمي باشد ، اما اين عدم روشني دليل قانع كننده اي براي صرف نظركردن از آن نيست بلكه برعكس خود دليلي است كه به عنوان ضرورت و نيز بيش از پيش مورد توجه بررسي عميق و مطالعه قرار گيرد.(منبع پيشين)

  خود ارزشيابي

خود ارزشيابي (self-evaluation) به معناي آن است كه دانش آموزان در امر ارزشيابي دخالت داده شوند و ياد شگيرند كه به خود ارزشيابي بپردازند. در اين زمينه معلمان بايد فرصتهايي را براي دانش آموزان فراهم آورند تا آنها بتوانند با انگيزه لازم ارتباط مشاركت جويانه اي نيز با معلم برقرار نمايند . خود ارزشيابي دانش آموزان هر چند هم كه نتوانند مطابق واقعيات صورت گيرد ، اما در ايجاد جلب اعتماد بيشتر دانش آموزان به معلم و تقويت حس اعتماد به نفس درآنها و احساس فضايي مطلوب و به دور از هيجان و اضطرابهاي زيانبار در امر ارزشيابي فوق العاده موثر خواهد بود . ضمن آنكه كه اين روش متضمن نوعي آموزش و يادگيري غير مستقيم نيز ميباشد . خود ارزشيابي دانش آموزان به شيوه هاي متنوعي مي تواند صورت گيرد از جمله تهيه سوالات پيشنهادر دانش آموزان براي امتحان كه در واقع انعكاسي از علايق و تواناييهاي دانش آموزان نيز خواهد بود. در تكميل اين روش ، معلم بايد با بررسي سوالات رسيده و جرح و تعديل آنها ، مناسب ترين سوالات امتحاني را طراحي كند ، به گونه اي كه دانش آموزان پس از مواجهه با آنها احساس نمايد كه در واقع خود آنها از عوامل ارزشيابي بوده اند . روش ديگر اين است كه معلم با تهيه سياهه رفتارهايي مناسب كه در اختيار دانش آموزان قرار ميدهد. از آنها بخواهد كه هر يك از آنها بر اساس مندرجات سياهه خود را مورد ارزيابي و قضاوت قرار دهند تا بدين گونه به دانش آموزان فرصت تامل و تعمق رفتارها و اعمالشان را داده باشد. بديهي است نحوه ي عملكرد دانش آموزان در هر يك از اين روشها مي تواند باز خورد مناسب و قابل توجهي را براي ارزشيابي هاي معلم از دانش آموزان فراهم آورد(محمد ميرزايي1377)

خود ارزشيابي در واقع توسعه و پرورش توانايي و قضاوت و اظهار نظر در دانش آموزان مي باشد تا بتواند در مورد كيفيت مطلوبيت فعاليتها و كارها تصميم گيري نمايند. قضاوت و ارزش گذاري  كنند. اين فرايند به خودي خود نوعي يادگيري به همراه دارد،زيرا فرد با قضاوت در مورد كيفيت عملكرد خويش يعني همان يادگيري در واقع به بررسي و شناسايي نقاط قوت وضعف عملكرد يا اثر توليد شده اقدام مي نمايد و محصول و جنبه هاي مختلف آن را (ملاكها و ويژگي ها) با استاندارد ها و حدود پذيرش مقايسه مي نمايد. مجموعه اين فرايند و شناسايي ضعف ها و قوت ها موجب يادگيري و توسعه بينش و ديد فرد نسبت به موضوع مورد يادگيري مي شود و مضامين و تلويحاتي براي يادگيري آينده و بعدي براي فرد به ارمغان مي آورد . در واقع راهبردها و رويه هاي يادگيري بعدي نيز از اين رهگذر متاثر و غني مي گردد.

بنابراين براي خود ارزشيابي ، دانش آموزان بايد راجع به كيفيت محصولات يا عملكرد هاي خود قضاوت  كنند. معلمان بايد دانش آموزان را براي خود ارزشيابي متقاعد نمايند و فوايد ونتايج شخصي واجتماعي آن را ، براي ايشان توضيح دهند . معلمان بايستي دا